Ο Νίκος Ξυλούρης ή Ψαρονίκος, (7 Ιουλίου 1936 - 8 Φεβρουαρίου 1980) γεννήθηκε το 1936, στο ορεινό χωριό Ανώγεια του Ρεθύμνου της Κρήτης από οικογένεια με μουσική παράδοση και πολλούς λυράρηδες. Στα πέντε του χρόνια, όταν οι Γερμανοί έκαψαν το χωριό του, ξεριζώθηκε από τον τόπο του μαζί με τους υπόλοιπους κατοίκους, οι οποίοι μεταφέρθηκαν σε χωριό της επαρχίας Μυλοποτάμου όπου παρέμειναν μέχρι και την απελευθέρωση της Κρήτης.
Σε νεαρή ακόμα ηλικία με τη βοήθεια του δασκάλου του κατάφερε να πείσει τον πατέρα του να του αγοράσει την πρώτη του λύρα και πολύ γρήγορα άρχισε να παίζει σε γάμους και πανηγύρια. Στα 17 του αποφάσισε να μετακομίσει στο Ηράκλειο και έπιασε δουλειά στο νυχτερινό κέντρο "Κάστρο". Τα πράγματα όμως δεν ήταν όπως τα περίμενε γιατί βρέθηκε αντιμέτωπος με τη "μόδα" της Ευρωπαϊκής μουσικής, κάτι τελείως ξένο για αυτόν. Τα έσοδα του μόλις και μετά βίας έφταναν να τον συντηρήσουν και πέρασε δύσκολες εποχές.
Η αναγνώριση του στην Αθήνα
Το 1969 ηχογράφησε με μεγάλη επιτυχία το δίσκο "Ανυφαντού" και λίγους μήνες αργότερα εμφανίστηκε και πάλι σε Αθηναϊκό μουσικό κέντρο. Οι καταστάσεις όμως πλέον είχαν ωριμάσει και ο κόσμος τον υποστήριζε περισσότερο. Έτσι μετακόμισε και πάλι στην Αθήνα. Γνώρισε τον ποιητή και σκηνοθέτη Ερρίκο Θαλασσινό ο οποίος αποφάσισε να τον συστήσει στο Γιάννη Μαρκόπουλο και έτσι ξεκίνησε μια λαμπρή συνεργασία με το δίσκο "Χρονικό" και τα "Ριζίτικα". Παράλληλα γνωρίστηκε με τον διευθυντή της δισκογραφικής εταιρίας COLUMBIA και έγιναν κουμπάροι.
Τα χρόνια της δικτατορίας
Το 1971 ξεκίνησε κοινές εμφανίσεις με το Γιάννη Μαρκόπουλο στη μπουάτ "Λήδρα" και η φωνή του έγινε σύμβολο της αντίστασης. Συνεργάστηκε στενά, εκείνα τα χρόνια, με τον Θρακιώτη τραγουδοποιό Θανάση Γκαϊφύλλια στις μπουάτ της Πλάκας και σε συναυλίες σε όλη την Ελλάδα
Το καλοκαίρι του 1973 τραγούδησε στο θεατρικό έργο "Το μεγάλο μας τσίρκο" με πρωταγωνιστές τον Κώστα Καζάκο και τη Τζένη Καρέζη στο θέατρο «Αθήναιον».
Το τέλος
Ο Νίκος Ξυλούρης στην ακμή της καριέρας του αντιλήφθηκε ότι έχει καρκίνο. Μετά από μεγάλο αγώνα, πολλαπλές εγχειρήσεις και αρκετή ταλαιπωρία έχασε τη μάχη στο Νοσοκομείο Πειραιώς στις 8 Φεβρουαρίου 1980 σε ηλικία μόλις 44 χρονών. Με τη φωνή και το ήθος του σημάδεψε τα χρόνια της χούντας, την αντίσταση σε αυτήν, αλλά και τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης. Όπως ο ίδιος έλεγε μετά τη μεταπολίτευση, αναφερόμενος στους ανθρώπους της μουσικής βιομηχανίας "εγώ τους ίδιους ανθρώπους έβλεπα να κανονίζουν επί χούντας, τους ίδιους βλέπω και τώρα".
Δισκογραφία
• Μια μαυροφόρα που περνά (1958)
• Ανυφαντού (1969)
• Ο Ψαρονίκος (1970)
• Μαντινάδες και χοροί (1970)
• Χρονικό (1970) σε ποίηση Κ.Χ. Μύρη
• Ριζίτικα (1971)
• Διάλειμμα (1972)
• Ιθαγένεια (1972) σε ποίηση Κ. Χ. Μύρη
• Διόνυσε καλοκαίρι μας (1972)
• Ο τροπικός της Παρθένου (1973)
• Ο Ξυλούρης τραγουδά για την Κρήτη (1973)
• Ο Στρατής Θαλασσινός ανάμεσα στους Αγάπανθους (1973)
• Περήφανη ράτσα (1973)
• Ακολουθία (1974)
• Το μεγάλο μας τσίρκο (1974) θεατρικό του Ιακ. Καμπανέλλη
• Παραστάσεις (1975)
• Ανεξάρτητα (1975)
• Κομέντια, η πάλη χωρικών και βασιλιάδων (1975)
• Καπνισμένο τσουκάλι (1975) σε ποίηση Γ.
• Τα που θυμούμαι τραγουδώ (1975)
• Κύκλος Σεφέρη (1976)
• Ερωτόκριτος (1976) βασισμένο στο έμμετρο μυθιστόρημα του Β Κορνάρου
• Η συμφωνία της Γιάλτας και της πικρής αγάπης (1976)
• Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι (1977) σε ποίηση Δ. Σολωμού
• Τα ερωτικά (1977)
• Τα Ξυλουρέικα (1978)
• Τα αντιπολεμικά (1978)
• Σάλπισμα (1978)
• 14 χρυσές επιτυχίες (1978)
Μετά Θάνατον Δισκογραφία
• Τελευταία ώρα Κρήτη (1981)
• Νίκος Ξυλούρης (1982)
• Πάντερμη Κρήτη (1983)
• Ο Δείπνος ο μυστικός (1984)
• Σταύρος Ξαρχάκος: Θεατρικά (1985)
• Ο Γιάννης Μαρκόπουλος στον ελληνικό κινηματογράφο (1988)
• Η συναυλία στο Ηρώδειο 1976 (1990)
• Το χρονικό του Νίκου Ξυλούρη (1996)
• Νίκος Ξυλούρης (2000)
• Η ψυχή της Κρήτης(2002)
• Ήτανε μια φορά...(2005)
• Του Χρόνου Τα Γυρίσματα (2005)
Είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιλέξει κανείς κάποιο από τα τραγούδια του. Εμείς επιλέξαμε ένα από τα πολλά, γιατί «τούτες τις μέρες που ο άνεμος μας κυνηγά» ο λόγος αυτών των ποιητών μας είναι περισσότερο από ποτέ απαραίτητος…
Σε νεαρή ακόμα ηλικία με τη βοήθεια του δασκάλου του κατάφερε να πείσει τον πατέρα του να του αγοράσει την πρώτη του λύρα και πολύ γρήγορα άρχισε να παίζει σε γάμους και πανηγύρια. Στα 17 του αποφάσισε να μετακομίσει στο Ηράκλειο και έπιασε δουλειά στο νυχτερινό κέντρο "Κάστρο". Τα πράγματα όμως δεν ήταν όπως τα περίμενε γιατί βρέθηκε αντιμέτωπος με τη "μόδα" της Ευρωπαϊκής μουσικής, κάτι τελείως ξένο για αυτόν. Τα έσοδα του μόλις και μετά βίας έφταναν να τον συντηρήσουν και πέρασε δύσκολες εποχές.
Η αναγνώριση του στην Αθήνα
Το 1969 ηχογράφησε με μεγάλη επιτυχία το δίσκο "Ανυφαντού" και λίγους μήνες αργότερα εμφανίστηκε και πάλι σε Αθηναϊκό μουσικό κέντρο. Οι καταστάσεις όμως πλέον είχαν ωριμάσει και ο κόσμος τον υποστήριζε περισσότερο. Έτσι μετακόμισε και πάλι στην Αθήνα. Γνώρισε τον ποιητή και σκηνοθέτη Ερρίκο Θαλασσινό ο οποίος αποφάσισε να τον συστήσει στο Γιάννη Μαρκόπουλο και έτσι ξεκίνησε μια λαμπρή συνεργασία με το δίσκο "Χρονικό" και τα "Ριζίτικα". Παράλληλα γνωρίστηκε με τον διευθυντή της δισκογραφικής εταιρίας COLUMBIA και έγιναν κουμπάροι.
Τα χρόνια της δικτατορίας
Το 1971 ξεκίνησε κοινές εμφανίσεις με το Γιάννη Μαρκόπουλο στη μπουάτ "Λήδρα" και η φωνή του έγινε σύμβολο της αντίστασης. Συνεργάστηκε στενά, εκείνα τα χρόνια, με τον Θρακιώτη τραγουδοποιό Θανάση Γκαϊφύλλια στις μπουάτ της Πλάκας και σε συναυλίες σε όλη την Ελλάδα
Το καλοκαίρι του 1973 τραγούδησε στο θεατρικό έργο "Το μεγάλο μας τσίρκο" με πρωταγωνιστές τον Κώστα Καζάκο και τη Τζένη Καρέζη στο θέατρο «Αθήναιον».
Το τέλος
Ο Νίκος Ξυλούρης στην ακμή της καριέρας του αντιλήφθηκε ότι έχει καρκίνο. Μετά από μεγάλο αγώνα, πολλαπλές εγχειρήσεις και αρκετή ταλαιπωρία έχασε τη μάχη στο Νοσοκομείο Πειραιώς στις 8 Φεβρουαρίου 1980 σε ηλικία μόλις 44 χρονών. Με τη φωνή και το ήθος του σημάδεψε τα χρόνια της χούντας, την αντίσταση σε αυτήν, αλλά και τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης. Όπως ο ίδιος έλεγε μετά τη μεταπολίτευση, αναφερόμενος στους ανθρώπους της μουσικής βιομηχανίας "εγώ τους ίδιους ανθρώπους έβλεπα να κανονίζουν επί χούντας, τους ίδιους βλέπω και τώρα".
Δισκογραφία
• Μια μαυροφόρα που περνά (1958)
• Ανυφαντού (1969)
• Ο Ψαρονίκος (1970)
• Μαντινάδες και χοροί (1970)
• Χρονικό (1970) σε ποίηση Κ.Χ. Μύρη
• Ριζίτικα (1971)
• Διάλειμμα (1972)
• Ιθαγένεια (1972) σε ποίηση Κ. Χ. Μύρη
• Διόνυσε καλοκαίρι μας (1972)
• Ο τροπικός της Παρθένου (1973)
• Ο Ξυλούρης τραγουδά για την Κρήτη (1973)
• Ο Στρατής Θαλασσινός ανάμεσα στους Αγάπανθους (1973)
• Περήφανη ράτσα (1973)
• Ακολουθία (1974)
• Το μεγάλο μας τσίρκο (1974) θεατρικό του Ιακ. Καμπανέλλη
• Παραστάσεις (1975)
• Ανεξάρτητα (1975)
• Κομέντια, η πάλη χωρικών και βασιλιάδων (1975)
• Καπνισμένο τσουκάλι (1975) σε ποίηση Γ.
• Τα που θυμούμαι τραγουδώ (1975)
• Κύκλος Σεφέρη (1976)
• Ερωτόκριτος (1976) βασισμένο στο έμμετρο μυθιστόρημα του Β Κορνάρου
• Η συμφωνία της Γιάλτας και της πικρής αγάπης (1976)
• Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι (1977) σε ποίηση Δ. Σολωμού
• Τα ερωτικά (1977)
• Τα Ξυλουρέικα (1978)
• Τα αντιπολεμικά (1978)
• Σάλπισμα (1978)
• 14 χρυσές επιτυχίες (1978)
Μετά Θάνατον Δισκογραφία
• Τελευταία ώρα Κρήτη (1981)
• Νίκος Ξυλούρης (1982)
• Πάντερμη Κρήτη (1983)
• Ο Δείπνος ο μυστικός (1984)
• Σταύρος Ξαρχάκος: Θεατρικά (1985)
• Ο Γιάννης Μαρκόπουλος στον ελληνικό κινηματογράφο (1988)
• Η συναυλία στο Ηρώδειο 1976 (1990)
• Το χρονικό του Νίκου Ξυλούρη (1996)
• Νίκος Ξυλούρης (2000)
• Η ψυχή της Κρήτης(2002)
• Ήτανε μια φορά...(2005)
• Του Χρόνου Τα Γυρίσματα (2005)
Είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιλέξει κανείς κάποιο από τα τραγούδια του. Εμείς επιλέξαμε ένα από τα πολλά, γιατί «τούτες τις μέρες που ο άνεμος μας κυνηγά» ο λόγος αυτών των ποιητών μας είναι περισσότερο από ποτέ απαραίτητος…
