Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

«Πολλές φορές πεθύμησα να γράψω το βίο και την πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, ενός γέρου εργάτη πού πολύ αγάπησα» . 

Στη ζωή μου, οι πιο μεγάλοι μου ευεργέτες στάθηκαν τα ταξίδια και τα όνείρατα· από τους ανθρώπους, ζωντανούς και πεθαμένους, πολύ λίγοι βοήθησαν τον αγώνα μου. Όμως, αν ήθελα να ξεχωρίσω ποιοι άνθρωποι άφησαν βαθύτερα τ' άχνάρια τους στην ψυχή μου, ίσως να ξεχώριζα τρεις τέσσερεις: τον 'Όμηρο, τον Μπέρξονα, το Νίτσε και το Ζορμπά.

Ο πρώτος στάθηκε για μένα το γαληνό κατάφωτο μάτι -σαν το δίσκο του ήλιου- που φωτίζει με απολυτρωτικιά λάμψη τα πάντα· ο Μπέρξονας με αλάφρωσε από άλυτες φιλοσοφικές αγωνίες που με τυραννούσαν στα πρώτα νιάτα· ο Νίτσε με πλούτισε με καινούριες αγωνίες και μ' έμαθε να μετουσιώνω τη δυστυχία, την πίκρα, την αβεβαιότητα σε περηφάνια· κι ο Ζορμπάς μ' έμαθε ν' αγαπώ τη ζωή και να μη φοβούμαι το θάνατο».

(από τον πρόλογο του συγγραφέα)

Ο Νίκος Καζαντζάκης με εξαιρετική συγγραφική μαεστρία κατάφερε να συνθέσει μια επική μυθιστορία στην οποία περιγράφονται έννοιες ανθρώπινα σημαντικές όπως φιλία, ανθρωπότητα, πατρίδα, φυλή, ζωή, ελευθερία, θεός. Στο πρόσωπο του Αλέξη Ζορμπά καθρεπτίζεται η Ελλάδα· τα μάτια του πλημμυρίζουν με Φως Ελληνικό· τα χείλη του γεύονται Γεύσεις Ελληνικές· τα αυτιά του διακατέχονται με Ήχους Ελληνικούς· η μύτη του ευωδιάζει με Μυρωδιές Ελληνικές: θάλασσα-φως, ελιές-κρασί, χορός-ρυθμός, γιασεμί-θάλασσα. Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου αποκαλύπτεται μια εκστατική έκφραση ελληνικότητας με κεντρικό άξονα τη φιλία δύο αντρών στην αέναη αναζήτηση άλυτων φιλοσοφικά γόρδιων δεσμών.

Οι χαρακτήρες του μυθιστορήματος αποκαλύπτονται μέσα από ένα δίπολο. Στον έναν πόλο βρίσκεται ο Καζαντζάκης ως Συγγραφέας όπως θα ήθελε να είναι. Στον άλλο πόλο βρίσκεται ο άλλος Καζαντζάκης ως Ζορμπάς όπως αντρώνεται μέσα του: σηκώνει το κεφάλι, προσπαθεί να φτάσει τον Άλλο εαυτό του, να τον ξεπεράσει και να τον λυτρώσει. Ο Ζορμπάς είναι ένας άνθρωπος που αγαπά την πράξη· είναι αδιάβαστος αλλά πλούσιος σε γνώσεις που πηγάζουν από τις εμπειρίες της ζωής. Ο Συγγραφέας είναι ένας άνθρωπος που αγαπά τη θεωρία· είναι διαβασμένος και πλούσιος σε γνώσεις που πηγάζουν από τα βιβλία αλλά παρ' όλα αυτά μαθητεύει δίπλα στον αδιάβαστο σύντροφό του.

Από τη μία πλευρά, έχουμε τον Συγγραφέα ως εκπρόσωπο της θεωρίας, της γνώσης, του πνεύματος, της διανόησης, που διακατέχεται από σοβαροφάνεια και εκφράζεται με υψηλό ύφος· από την άλλη πλευρά, έχουμε τον Ζορμπά ως οπαδό της πράξης, της πείρας, του σώματος, της ύλης, που ξεχειλίζει από ανθρώπινη φιληδονία, αντιδρά με αυθορμητισμό και αποτυπώνεται με ταπεινό ύφος. Ο Συγγραφέας αποτελεί σύμβολο της πνευματικής ύπαρξης και ο Ζορμπάς είναι το σύμβολο της πραγματικής ζωής· μιας ζωής που κυλάει σαν ένα ορμητικό ποτάμι μέσα από τον χαρακτήρα του Ζορμπά· δεν συγκρατείται και δεν εμποδίζεται, δεν ξεκόβεται και δεν περιθωριοποιείται από την καθολική ροή του κόσμου: ο άνθρωπος ζει μία μόνο φορά· ή ζει λοιπόν ή δεν ζει!

Ο ίδιος ο Καζαντζάκης φροντίζει να περιγράψει την άποψή του σχετικά με το έργο του: «ο Ζορμπάς ήταν κυρίως διάλογος ενός καλαμαρά και ενός μεγάλου ανθρώπου του λαού· διάλογος μεταξύ του δικηγόρου Νου και της μεγάλης ψυχής του λαού».

Απόσπασμα από την ταινία για το σχολικό απόσπασμα:

Και για το γνωστό συρτάκι του Μίκη Θεοδωράκη: