Βιτσέντζος Κορνάρος, “ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ”

O ποιητής του αφηγηματικού ποιήματος «Ερωτόκριτος» Βιτσέντζος Κορνάρος (1553 – 1614) καταγόταν από την Σητεία της Κρήτης. Θεωρείται ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους της αναγεννησιακής λογοτεχνίας της Κρήτης, συγγραφέας και του θρησκευτικού δράματος «Η θυσία του Αβραάμ».

 Ο “Ερωτόκριτος” ανήκει στην κατηγορία των επικών ποιημάτων και θεωρείται ως ένα από τα αριστουργήματα της Ελληνικής Λογοτεχνίας. Τον τίτλο του τον έχει πάρει από τον Ερωτόκριτο, το κύριο πρόσωπο του έργου, το οποίο υποδηλώνει «αυτόν που έχει κριθεί από τον Έρωτα».

                                         

Ο «Ερωτόκριτος» είναι ένα επικό, αφηγηματικό ποίημα δέκα χιλιάδων δώδεκα (10.012) δεκαπεντασύλλαβων στίχων. Η γλώσσα του είναι το κρητικό ιδίωμα, αλλά επεξεργασμένο έτσι ώστε να καταστεί εξαιρετικό λογοτεχνικό όργανο, και η στιχουργία στηρίζεται μεν στο δημοτικό τραγούδι, ταυτόχρονα όμως διαφοροποιείται αρκετά. Το έργο ήταν πολύ δημοφιλές και κυκλοφορούσε σε χειρόγραφα όλον τον 17ο αι. Η πρώτη έντυπη έκδοσή του έγινε στην Βενετία το 1713. Η διάδοση του έπους υπήρξε τεράστια, σε όλες τις Περιοχές όπου ζούσε τότε ο Ελληνισμός. Ο Κοραής χαρακτηρίζει τον Κορνάρο «Όμηρο της λαϊκής φιλολογίας» και το έπος του λειτούργησε για τους νεότερους ποιητές ως σημείο αναφοράς και αστείρευτη πηγή Ελληνικότητας.

Κεντρικό θέμα του είναι ο έρωτας ανάμεσα σε δύο νέους, τον Ερωτόκριτο και την Αρετούσα, και γύρω από αυτό περιστρέφονται και άλλα θέματα όπως η τιμή, η φιλία, η γενναιότητα και το κουράγιο. Ο “Ερωτόκριτος” είναι το έπος που συνδέει την αρχαία με την νεότερη Ελλάδα, μέσω μιας ηρωικής – ερωτικής σύνδεσης Κρήτης – Αθήνας.

Ο Ερωτόκριτος πέρασε στην λαϊκή παράδοση και παραμένει δημοφιλές κλασικό έργο, χάρη και στη μουσική με την οποία έχει μελοποιηθεί. Μαζί με την Ερωφίλη του Γεώργιου Χορτάτση είναι από τα σημαντικότερα έργα της Κρητικής λογοτεχνίας.

                                     

Η πρώτη έντυπη έκδοση του «ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ» έγινε το 1713 στη Βενετία, ένα αντίγραφο της οποίας σώζεται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, ενώ στο Βρετανικό Μουσείο σώζεται ένα χειρόγραφο του 1710.

 Υπόθεση και μέρη του «Ερωτόκριτου».

                                      

Το έργο διαδραματίζεται στην αρχαία Αθήνα, ο κόσμος όμως που απεικονίζει είναι ένα σύνθετο κατασκεύασμα που δεν ανταποκρίνεται σε κάποια συγκεκριμένη ιστορική πραγματικότητα: παράλληλα με τις αρχαιοελληνικές αναφορές, εμφανίζονται αναχρονισμοί και πολλά στοιχεία του δυτικού κόσμου, όπως η κονταρομαχία.

Η υπόθεση χωρίζεται σε πέντε τμήματα και είναι συνοπτικά η εξής:

Μέρος Ά

Ο βασιλιάς της Αθήνας Ηράκλης και η βασίλισσα του Άρτεμη αποκτούν μια μοναχοκόρη, την Αρετούσα, που μεγαλώνει έχοντας συχνή συντροφιά τον νεαρό Ρωτόκριτο, γιο του Πεζόστρατου, σύμβουλου του βασιλιά. Ο Ρωτόκριτος την ερωτεύεται και μαζί με τον φίλο του Πολύδωρο, τραγουδά κρυφά κάτω απ' τα παράθυρα της. Μια νύχτα οι δυο φίλοι, σε μια συμπλοκή με ανθρώπους του βασιλιά σταλμένοι να τους συλλάβουν, σκοτώνουν δυο από αυτούς. Ο Ρωτόκριτος. με την προτροπή του Πολύδωρου, ταξιδεύει στην Έγριπο (Εύβοια). Η Αρετούσα, σε μια επίσκεψη στον άρρωστο πατέρα του, ανακαλύπτει την ταυτότητα του τραγουδιστή. Όταν ο Ρωτόκριτος επιστρέφει βλέπει ότι λείπουν τα ερωτικά του τραγούδια και η ζωγραφιά της βασιλοπούλας, Γνωρίζοντας ότι όσο αυτός έλειπε μόνο η Αρετούσα μπήκε στο δωμάτιο του, καταλαβαίνει πως το μυστικό του μαθεύτηκε και ανησυχεί. Ωστόσο, εκείνη όχι μόνο δεν του θυμώνει, αλλά ανταποκρίνεται στην αγάπη του με κρυφές ματιές.

Μέρος ΄Β

Ο Ηράκλης οργανώνει ένα κονταροχτύπημα για να διασκεδάσει την κόρη του και για να της βρει κατάλληλο σύζυγο. Έρχονται από πολλά μέρη πρίγκιπες και άρχοντες για να αγωνιστούν, παρουσιάζονται ένας – ένας και η εμφάνισή τους περιγράφεται λεπτομερώς. Τελευταίος φτάνει ο Κρητικός Χαρίδημος , ο άρχοντας της Γόρτυνας . Ένα ποιμενικό «ιντερμέδιο» εξιστορεί τον τραγικό του έρωτα για την κοπέλα που παντρεύτηκε και σκότωσε κατά λάθος στο κυνήγι. Ο Καραμανίτης Σπιθόλιοντας τον κατηγορεί ότι έχει στην κατοχή του ένα σπαθί που είχε κλέψει ο πατέρας του Κρητικού από τον δικό του πατέρα και τον προκαλεί σε μονομαχία. Ο Κρητικός δέχεται και σκοτώνει τον Καραμανίτη. Όταν η γκιόστρα αρχίζει τελικά την επομένη, ο βασιλιάς ορίζει τρεις «πρωταθλητές» - Τον Κυπρίδημο από την Κύπρο, τον Κρητικό Χαρίδημο και τον Ερωτόκριτο – που θα αναμετρηθούν με τους υπολοίπους . Ο Ρωτόκριτος νικά τον Φιλάρετο από την Μεθώνη, τον Ηράκλη από την Έγριπο και τον Δρακόκαρδο από την Πάτρα. Ο Κυπριώτης νικά τον Δημοφάνη από την Μυτιλήνη τον Ανδρόμαχο απο το Ανάπλι, τον Γλυκάρετο από την Αξιά (Νάξο) και τον Πιστόφορο του Βυζαντίου. Τέλος, ο Κρητικός νικά τον Δρακόμαχο από την Κορώνη, τον Νικοστράτη από τη Μακεδονία και τον Τριπόλεμο από τη Σκλαβουνιά. Ο Πιστόφορος, παρά την ήττα του, παίρνει το έπαθλο του ομορφότερου αγωνιστή. Γίνεται κλήρωση ανάμεσα στους τρεις για να αναδειχτούν οι δύο που θα αναμετρηθούν στο τελικό κονταροχτύπημα. Ο Κρητικός αποκλείεται και φεύγει χωλωμένος. Ο Ρωτόκριτος αγωνίζεται με τον Κυπριώτη, υπερισχύει και στεφανώνεται νικητής από την Αρετούσα.

Μέρος Τρίτο

Η αγάπη των δύο νέων εκδηλώνεσαι τώρα πιο τολμηρά: συναντιούνται κρυφά τις νύχτες και συνομιλούν από τη μια κι από την άλλη πλευρά ενός παραθύρου με σιδεριές. Ο Ρωτόκριτος ξεθαρρεύει και παρακαλεί τον πατέρα του να πλησιάσει τον βασιλιά και να ζητήσει το χέρι της Αρετούσας. Ο Πεζόστρατος δέχεται πρόθυμα να βοηθήσει τον γιο του και πηγαίνει στον βασιλιά. Ο Ηράκλης αντιδρά βίαια στην τόση αυθάδεια: ο γάμος της κόρης του μ' έναν κοινό θνητό είναι αδιανόητος. Ο Ρωτόκριτος τιμωρείται με εξορία. Πριν φύγει, συναντιέται κρυφά με την Αρετούσα, ορκίζονται πίστη αιώνια κι εκείνη του δίνει το δακτυλίδι της, ενθύμιο και εγγύηση παντοτινής αφοσίωσης.

 ΜέροςΤέταρτο
 Υποψιαζόμενος τη συνενοχή της Αρετούσας, ο Ηράκλης αποφασίζει το γάμο της με το βασιλόπουλο του Βυζαντίου. Όταν εκείνη αρνιέται, οργισμένος τη ρίχνει σ' ένα μπουντρούμι μαζί με τα νένα της, τη Φροσύνη. Μπαίνοντας ο τέταρτος χρόνος της φυλάκισής της, ο ρήγας της Βλαχιάς εισβάλλει και απειλεί την Αθήνα. Ο Ρωτόκριτος αποφασίζει να βοηθήσει. Με το υγρό που του δίνει μια μάγισσα βάφεται μελαχρινός, κι έτσι αγνώριστος ρίχνεται στον πόλεμο και γίνεται το φόβητρο του εχθρού. Σε μια κρίσιμη μάχη σώζει τον Ηράκλη και όταν, αργότερα, ο ξένος ρήγας προτείνει να κριθεί ο πόλεμος σε μια μονομαχία, προσφέρεται να αντιμετωπίσει αυτός το πρωτοπαλίκαρο των Βλάχων, τον Άριστο. Σε μια αναμέτρηση που κρατά ώρες, σκοτώνει τον Άριστο και σώζει την Αθήνα.

Μέρος Πέμπτο

Ο Ρωτόκριτος έχει τραυματιστεί σοβαρά στη μονομαχία αλλά σιγά – σιγά καλυτερεύει . Σε ένδειξη ευγνωμοσύνης , ο Ηράκλης του προσφέρει το βασίλειό του , όμως εκείνος ζητά μόνο για γυναίκα του την κόρη του βασιλιά . Η Αρετούσα αρνιέται επίμονα , πράγμα που χαροποιεί τον Ερωτόκριτο . Πάντα μελαχροινός , αγνώριστος , κρυμμένος πίσω απ’ το όνομα Κριτίδης , την επισκέπτεται στη φυλακή. Δοκιμάζει την πίστη της εξιστορώντας της τον ίδιο του τον θάνατο και δείχνοντάς της το δαχτυλίδι της , που του έδωσε δήθεν , ο Ερωτόκριτος πρίν πεθάνει. Εκείνη θρηνεί και χάνει τις αισθήσεις της και τότε αυτός φανερώνει την πραγματική του όψη , χρησιμοποιώντας ένα αντίδοτο υγρό. Στη συνέχεια αποκαλύπτεται και στον βασιλιά, που πια δεν μπορεί παρά να δεχτεί το γάμο. Ο Ερωτόκριτος και η Αρετούσα βασιλεύουν ευτυχισμένοι για πολλά χρόνια .

                                    Και ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς…