Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι
είναι από τα κορυφαία έργα του Σολωμού και της νεοελληνικής ποίησης γενικότερα.
Μπορούμε επίσης να πούμε ότι είναι το έργο ζωής τον Σολωμού, αφού, όπως φαίνεται,
τον απασχόλησε σε όλη τη διάρκεια της ώριμης ποιητικής του περιόδου.
Θέμα τον είναι ο ηρωικός αγώνας των Μεσολογγιτών κατά τη δεύτερη
πολιορκία τον Μεσολογγίου (1825-1826) ως την απεγνωσμένη έξοδο, την παραμονή
των Βαΐων. Ο ποιητής ξεκινώντας από το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός ανάγεται
στον αγώνα του ανθρώπου για την ηθική, την εσωτερική του ελευθερία. Το έργο
όμως ποτέ δεν ολοκληρώθηκε και έφτασε σ’ εμάς σε χειρόγραφα «αποσπάσματα»
συγκροτημένα σε τρία Σχεδιάσματα1 που το καθένα τους αντιπροσωπεύει
όχι μονάχα διαφορετικό στάδιο επεξεργασίας αλλά και διαφορετική ποιητική
αντίληψη. Πριν από τα τρία Σχεδιάσματα παραθέτουμε Στοχασμούς του ποιητή (δηλαδή
σημειώσεις του για τις βασικές αρχές που θ’ ακολουθούσε κατά τη σύνθεση). Σ’
αυτούς θα βρούμε τις βασικές ποιητικές ιδέες του έργου και στοιχεία που φωτίζουν
αρκετά σημεία του.
- Βασικό κείμενο για την κατανόηση του σολωμικού έργου είναι τα Προλεγόμενα του Ιάκωβου Πολυλά (στην έκδοση των Ευρισκομένων). Μιλώντας ειδικά για τους Ελεύθερους Πολιορκημένους ο Πολυλάς λέει ότι η ηθική ελευθερία είναι το πιο οχυρό καταφύγιο της ανθρώπινης ψυχής που πολιορκείται από τη φυσική βία. Ο άνθρωπος που συνειδητοποιεί την αυτονομία του απέναντι στις φυσικές δυνάμεις οδηγείται στη δράση και από τη σύγκρουση αυτή γεννιούνται οι υψηλές πράξεις. Στο ποίημα έπρεπε να φανεί ακέραιος ο άνθρωπος· το ύψος της ψυχής του και συνάμα τα φυσικά αισθήματα (έρωτας, μητρική αγάπη, ενθουσιασμός της δόξας, φιλοζωία, έρωτας προς τα κάλλη της φύσης) σε όλη τους τη σφοδρότητα, την ώρα που τα σκεπάζει η σκιά του θανάτου. Και συγχρόνως αυτή η υπεροχή του πνεύματος μπροστά στη βία έπρεπε να φανεί και στον ανδρικό και στο γυναικείο χαρακτήρα.
Στην ουράνια γαλήνη, όπου
υψώνει ο Σολωμός τους Πολιορκημένους, έτσι που «όλα τους τα έργα, τα λόγια και
οι στοχασμοί να παρομοιάζονται με το ωραιότερο και τερπνότερο γέννημα της
φύσης» (Σχεδ. Γ΄, απόσπ. 2, στ. 1-3) αντιπαρατάσσεται η άγρια ζωική δύναμη του
βαρβάρου που περιπαίζει την αδυναμία τους (Σχεδ. Β΄, απόσπ. 3), αλλά τελικά,
ταπεινωμένος, αδημονεί που δεν μπορεί να τους καταβάλει. Έτσι οι Ελεύθεροι
Πολιορκημένοι θριαμβεύουν και μέσα στην ψυχή των εχθρών τους.
«Η δύναμή σου πέλαγο κι η θέλησή μου βράχος.»
Για τον ηρωικό αγώνα των Μεσολογγιτών κατά τη δεύτερη πολιορκία της πόλης
του Μεσολογγίου παρακολουθήστε το αφιέρωμα της εκπομπής «Η μηχανή του χρόνου».
